Jauh sebelum analisis saintifik moden dijalankan, masyarakat di rantau Nusantara telah lama mengenali dan memanfaatkan khasiat perubatan bunga kantan. Pengetahuan etnobotani ini diwarisi dari generasi ke generasi dan menjadi sebahagian daripada amalan penjagaan kesihatan tradisional.
1 Amalan dalam Perubatan Melayu: Rawatan untuk Sakit Telinga, Pembersih Luka, dan Penjagaan Selepas Bersalin
Dalam perubatan tradisional Melayu, pelbagai bahagian tumbuhan kantan digunakan untuk merawat penyakit-penyakit tertentu. Salah satu amalan yang paling kerap disebut ialah penggunaan buahnya untuk merawat sakit telinga. Air rebusan daripada buah kantan akan disejukkan dan dititiskan ke dalam telinga untuk melegakan kesakitan dan mengatasi masalah telinga berair (otorea).
Selain itu, daunnya pula digunakan sebagai pembersih luka. Air rebusan daun yang suam digunakan untuk mencuci luka bagi mencegah jangkitan dan mempercepatkan penyembuhan. Amalan ini sangat selari dengan penemuan saintifik moden yang mengesahkan sifat anti-mikrob pada ekstrak daunnya.
Satu lagi amalan yang unik dan penting ialah penggunaannya dalam penjagaan wanita selepas bersalin. Wanita yang baru melahirkan anak sering menggunakan mandian air rebusan daripada batang kantan yang telah ditumbuk lumat. Amalan ini dipercayai dapat membantu menghilangkan bau badan yang hanyir akibat pengeluaran darah nifas, serta menyegarkan badan.
2 Pengetahuan Etnobotani Komuniti Orang Asli dan Pribumi
Penggunaan perubatan bunga kantan tidak terhad kepada masyarakat Melayu sahaja. Komuniti Orang Asli di Malaysia dan pelbagai suku kaum pribumi di Indonesia, seperti di Aceh, mempunyai pengetahuan etnobotani yang lebih luas dan mendalam tentang tumbuhan ini. Mereka menggunakan hampir setiap bahagian tumbuhan—daripada bunga, buah, daun, batang, hingga ke rizom—untuk merawat pelbagai jenis penyakit. Ini termasuklah rawatan untuk batuk, sakit perut, bengkak-bengkak, dan juga sebagai ubat untuk meningkatkan selera makan. Kepelbagaian penggunaan ini menunjukkan satu hubungan yang sangat akrab antara komuniti-komuniti ini dengan alam semula jadi di sekeliling mereka.
3 Analisis Petua Tradisional: Menghilangkan Bau Badan dan Meningkatkan Selera Makan
Dua petua tradisional yang popular ialah penggunaan batang kantan untuk mandian bagi menghilangkan bau badan dan penggunaan bunganya dalam masakan untuk menambah selera makan. Dari perspektif saintifik, kedua-dua amalan ini mempunyai rasional yang kukuh. Amalan mandian menggunakan air rebusan batang kantan mungkin berkesan kerana batang kantan mengandungi minyak pati aromatik. Minyak pati ini bukan sahaja memberikan bau yang wangi, tetapi juga mempunyai sifat anti-mikrob yang boleh membunuh bakteria pada permukaan kulit yang menjadi punca utama penghasilan bau badan.
Manakala, penggunaan bunga kantan untuk meningkatkan selera makan pula boleh dijelaskan melalui tindak balas deria. Aroma segar dan masam yang kuat daripada bunga kantan boleh merangsang sistem olfaktori (deria bau), yang seterusnya menghantar isyarat ke otak untuk merangsang rembesan air liur dan jus gastrik. Proses ini secara fisiologi menyediakan badan untuk menerima makanan dan meningkatkan persepsi selera.
4 Jambatan antara Tradisi dan Sains
Satu kesimpulan yang paling menarik daripada analisis komprehensif ini ialah wujudnya satu jambatan yang kukuh antara pengetahuan perubatan tradisional dengan penemuan farmakologi moden. Penyelidikan saintifik pada hari ini bukan sahaja tidak menafikan kebijaksanaan amalan turun-temurun, malah ia berjaya menyediakan penjelasan mekanistik tentang mengapa amalan-amalan tersebut berkesan.
Sebagai contoh, amalan tradisional menggunakan air rebusan daun untuk membersihkan luka kini difahami melalui penemuan bahawa ekstrak daun dan bunga kantan mempunyai aktiviti anti-bakteria yang kuat terhadap patogen penyebab jangkitan luka. Begitu juga, penggunaan buahnya untuk merawat sakit telinga kini boleh dirasionalkan dengan penemuan sifat anti-radang dan anti-bakteria di dalam ekstraknya, yang mampu menangani punca biasa sakit telinga iaitu jangkitan dan keradangan. Penggunaannya untuk masalah perut dan penghadaman disahkan oleh bukti saintifik yang menunjukkan keupayaannya merangsang pergerakan usus dan melindungi lapisan perut. Oleh itu, sains moden bertindak sebagai alat pengesahan yang mengukuhkan lagi nilai dan kebijaksanaan perubatan tradisional, sambil membuka jalan untuk aplikasi yang lebih selamat, berkesan, dan terpiawai pada masa hadapan.
About the Author
