Bunga Kantan (Etlingera elatior) merupakan antara tumbuhan herba tropika yang paling unik — bukan sahaja terkenal dalam masakan tradisional seperti laksa dan ulam kerabu, tetapi juga semakin mendapat perhatian dunia saintifik kerana potensi farmakologinya yang luar biasa.
Menurut Chan et al. (2011), pelbagai kajian moden telah membuktikan bahawa Bunga Kantan mengandungi pelbagai bahan bioaktif yang bertindak sebagai antioksidan, antibakteria, antifungal, antitumor, antiradang dan hepatoprotektif (pelindung hati). Penemuan ini menunjukkan bahawa tumbuhan tradisional yang dulunya digunakan sekadar untuk penyedap rasa kini diiktiraf sebagai sumber ubat semula jadi yang berharga.
Kandungan Bioaktif dan Aktiviti Farmakologi
Kajian oleh Chan et al. (2011) mengenal pasti bahawa aktiviti farmakologi Bunga Kantan berpunca daripada kehadiran flavonoid, fenolik, saponin, alkaloid, dan minyak meruap yang terdapat pada hampir semua bahagian tumbuhan — bunga, daun, rizom dan batang.
| Aktiviti Farmakologi | Sebatian Utama Terlibat | Bahagian Tumbuhan |
|---|---|---|
| Antioksidan | Flavonoid (quercetin, kaempferol), asid fenolik | Daun dan bunga |
| Antibakteria | Minyak meruap, terpenoid | Rizom dan bunga |
| Antifungal | Terpenoid dan saponin | Rizom |
| Antitumor / Sitotoksik | Flavonoid dan fenolik | Ekstrak bunga |
| Hepatoprotektif | Komponen fenolik kompleks | Ekstrak daun |
| Anti-tyrosinase (pencerahan kulit) | Asid kafeik, flavonoid | Daun dan bunga |
1. Aktiviti Antioksidan dan Anti-radang
Kandungan polifenol dan flavonoid dalam Bunga Kantan berfungsi sebagai agen pelindung sel dengan menghapuskan radikal bebas dan mengurangkan tekanan oksidatif. Kajian menunjukkan bahawa ekstrak metanol daun dan bunga mempunyai keupayaan tinggi dalam ujian DPPH dan FRAP.
Selain itu, sifat anti-radang Bunga Kantan juga disumbangkan oleh kehadiran flavonoid dan asid fenolik yang menghalang penghasilan bahan pro-radang seperti prostaglandin dan nitric oxide. Ini menunjukkan potensi tumbuhan ini dalam pengurusan penyakit keradangan kronik seperti arthritis dan gastritis.
2. Aktiviti Antibakteria dan Antifungal
Salah satu aspek paling menonjol dalam kajian Chan et al. (2011) ialah keupayaan Bunga Kantan untuk menghalang pertumbuhan mikroorganisma patogen. Ekstrak metanol daripada bunga dan rizom menunjukkan aktiviti penghambatan tinggi terhadap bakteria Gram-positif seperti Staphylococcus aureus dan Bacillus subtilis, serta aktiviti sederhana terhadap bakteria Gram-negatif seperti Escherichia coli.
Selain itu, aktiviti antifungal turut dilaporkan terhadap Candida albicans, menjadikan ekstrak rizom Bunga Kantan berpotensi sebagai agen antikulat semula jadi. Sifat ini dipercayai berpunca daripada gabungan terpenoid dan minyak meruap yang mampu mengganggu membran sel mikroorganisma.
3. Aktiviti Antitumor dan Sitotoksik
Chan et al. (2011) melaporkan bahawa ekstrak etanol dan metanol daripada bunga dan daun Bunga Kantan menunjukkan aktiviti sitotoksik sederhana terhadap beberapa garis sel kanser manusia. Mekanisme utama dipercayai melalui pengaktifan apoptosis (kematian sel terkawal) akibat tekanan oksidatif yang tinggi dalam sel tumor.
Flavonoid seperti quercetin dan kaempferol dikenal pasti sebagai bahan utama yang menyumbang kepada aktiviti antitumor ini kerana kemampuannya menghalang pembahagian sel abnormal tanpa merosakkan sel sihat.
4. Aktiviti Hepatoprotektif (Pelindung Hati)
Satu penemuan menarik dalam kajian Chan et al. (2011) ialah kesan pelindung hati (hepatoprotektif) ekstrak daun Bunga Kantan terhadap toksisiti yang disebabkan oleh plumbum (Pb).
Dalam kajian haiwan makmal, pemberian ekstrak daun Bunga Kantan mengurangkan kerosakan hati dan menstabilkan enzim hepatik, menunjukkan bahawa komponen fenolik dalam tumbuhan ini berfungsi menentang tekanan oksidatif akibat logam berat. Ini menjadikan Bunga Kantan berpotensi tinggi dalam penghasilan suplemen semula jadi untuk detoksifikasi hati.
5. Aktiviti Anti-Tyrosinase dan Kecantikan Kulit
Selain bidang kesihatan, Bunga Kantan juga mempunyai potensi kosmetik semula jadi. Ekstrak metanol daun dan bunga menunjukkan aktiviti penghambatan enzim tyrosinase — enzim utama dalam penghasilan melanin (pigmen kulit).
Kesan ini menunjukkan kemungkinan penggunaan Bunga Kantan sebagai bahan pencerah kulit dan antipenuaan semula jadi, sekaligus membuka ruang baharu dalam industri kosmetik berasaskan tumbuhan tropika.
Hubungan Antara Struktur Kimia dan Aktiviti Biologi
Kekuatan farmakologi Bunga Kantan banyak bergantung pada struktur kimia sebatian aktifnya. Menurut Chan et al. (2011):
- Flavonoid dengan kumpulan hidroksil menunjukkan aktiviti antioksidan tertinggi.
- Sebatian fenolik bertindak sebagai penderma hidrogen, menstabilkan radikal bebas.
- Terpenoid dan minyak meruap menembusi dinding bakteria, menyebabkan kebocoran isi sel dan kematian mikrob.
Kombinasi ini menjadikan Bunga Kantan unik berbanding herba tropika lain, kerana aktiviti biologinya berasal daripada sinergi pelbagai kumpulan fitokimia.
Implikasi terhadap Perubatan Tradisional dan Moden
Penggunaan tradisional Bunga Kantan oleh masyarakat Melayu, Indonesia dan Thailand untuk menyembuhkan luka, merawat demam, serta menyegarkan tubuh kini disokong oleh bukti saintifik moden. Kajian Chan et al. (2011) membuktikan bahawa bahan aktif yang sama dalam rawatan tradisional — seperti minyak meruap dan fenolik — memang mempunyai kesan farmakologi yang boleh diukur dan diuji.
Ini membuktikan bahawa amalan perubatan tradisional bukan sekadar kepercayaan turun-temurun, tetapi mempunyai asas biokimia yang nyata dan boleh diguna pakai dalam pembangunan ubat moden.
Kesimpulan
Bunga Kantan sememangnya satu “permata tropika” dari perspektif farmakologi. Kandungan bahan bioaktifnya memberikan pelbagai manfaat — daripada antioksidan dan antiradang hingga antikanser dan pelindung hati.
Kajian Chan et al. (2011) bukan sahaja mengesahkan nilai perubatan tradisionalnya, tetapi turut membuka ruang baharu untuk menjadikan tumbuhan ini sebagai sumber bahan aktif bagi ubat semula jadi, suplemen kesihatan dan kosmetik herba.
Dengan penyelidikan lanjutan dan standardisasi ekstrak yang lebih baik, Bunga Kantan berpotensi menjadi salah satu sumber fitofarmaseutikal utama rantau tropika.
Rujukan
Chan, E. W. C., Lim, Y. Y., & Wong, S. K. (2011). Phytochemistry and Pharmacological Properties of Etlingera elatior: A Review. Pharmacognosy Journal, 3(23), 6–10.
About the Author
